Ο συσχετισμός της εικόνας σώματος με τις διαταραχές διατροφής
1.Σε ποιο βαθμό συνδέεται η διαταραχή εικόνας σώματος με τις διαταραχές διατροφής;
Οι διαταραχές με την εικόνα σώματος είναι ένα συχνό φαινόμενο στην εποχή μας καθώς πρόσφατες έρευνες που διεξήχθην στην Αμερική το 2003 μας παρουσίασαν πως η δυσαρέσκεια με την εικόνα σώματος έχει αυξηθεί τα τελευταία 10 χρόνια παγκοσμίως, επηρεάζοντας την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Σε σχέση με το γένος, πολλές έρευνες μας έχουν παρουσιάσει πως η δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος μας ( το να μην αισθανόμαστε δηλαδή όμορφα με την εικόνα του σώματος μας που βλέπουμε στον καθρέπτη) είναι αυξημένη σε γυναικείους πληθυσμούς, αναλογικά με τους άντρες. Πολλές μελέτες έχουν αναλύσει την ψυχοπαθολογία που σχετίζεται με το βάρος και την εικόνα σώματος και που συνδέεται με τις διαταραχές διατροφής.
Ειδικότερα, το κύριο ψυχοπαθολογικό χαρακτηριστικό σε πάσχοντες από νευρική βουλιμία και νευρική ανορεξία είναι η δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματός τους καθώς τα άτομα αυτά βασίζονται στο βάρος και στην εικόνα (σχήμα) του σώματος τούς σαν το μοναδικό χαρακτηριστικό, πάνω στο οποίο κρίνουν την αυτοεκτίμηση τους και την αξία του εαυτού τους. Ειδικότερα στην νευρική ανορεξία υπάρχει έντονη άρνηση σχετικά με την σοβαρότητα του υπάρχοντος χαμηλού βάρους και έντονη ανησυχία για αύξηση βάρους.
2. Εκτός από τις γυναίκες με νευρική ανορεξία, το πρόβλημα παρουσιάζεται και σε μεγάλο ποσοστό γυναικών που βλέπουν το σώμα τους ή σημεία του σώματος τους διαφορετικά από ότι είναι. Υπάρχουν έρευνες για το θέμα;
Η ανησυχία και η δυσαρέσκεια με την εικόνα σώματος (το να μην αισθανόμαστε όμορφα με την εικόνα που έχουμε για το σώμα μας) είναι ένα χαρακτηριστικό που εμφανίζεται σε μεγάλο ποσοστό σε γυναίκες ακόμη και με φυσιολογικό βάρος. Μάλιστα σε πρόσφατη έρευνα που διεξήχθει από την Μαρία Κουφάκη και το Βρετανικό Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ (2005) παρατηρήθηκε πως πολλές Ελληνίδες που είχαν ένα φυσιολογικό βάρος (όπως ορίζεται από τον Δείκτη Μάζας Σώματος) και ακολουθούσαν δίαιτα από διαιτολόγο, παρόλο που θεωρούσαν ότι είχαν χαμηλότερο βάρος από τις παχύσαρκες γυναίκες , ήθελαν να μειώσουν το βάρος τους και να βελτιώσουν σημεία του σώματος τους. Έτσι μέσω αυτού του αποτελέσματος επιβεβαιώνεται η θέση πολλών πρόσφατων επιστημονικών ερευνών (Hill,2002, Jackson, 2002 και Tiggemann,2002), οι οποίες υποστηρίζουν πως σε γυναίκες με κανονικό βάρος, το να ακολουθούν μία δίαιτα σχετίζεται περισσότερο με το αν θεωρούν οι ίδιες τον εαυτό τους υπέρβαρο, σε σχέση με το πραγματικό τους βάρος (που είναι στα πλαίσια του κανονικού) και πως τα ‘ανορεκτικά’ ιδεώδη που προβάλλονται από την κοινωνία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σαν ένα μέσον απόκτησης μιας επιτυχημένης ζωής, ενδεχομένως να οδηγούν σε δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματός τους. Έρευνες που διεξήχθην σε 803 γυναίκες από τον Cash και τους συναδέλφους του στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 1995 παρουσίασαν αυξημένα ποσοστά ανησυχίας για την εικόνα σώματος σε συγκεκριμένα μέρη του γυναικείου σώματος όπως 71% ανησυχία για τον μέσο κορμό (μέση, κοιλιά, στήθος) και 61% για τον χαμηλότερο κορμό (γοφοί, γλουτοί, περιφέρεια).
3. Πόσο εύκολο είναι να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο σε μια εποχή με ανορεξικά πρότυπα και ποιες άλλες είναι οι αιτίες του φαινομένου;
Οι αιτίες για την εμφάνιση του προβλήματος είναι πολυπαραγοντικές και σχετίζονται με πολλούς φορείς. Αρχικά, η έννοια εικόνα σώματος αναφέρεται στην εικόνα για το σώμα μας την οποία σχηματίζουμε στο μυαλό μας, δηλαδή ο τρόπος με τον οποία βλέπουμε το σώμα μας και ειδικότερα στις αντιλήψεις που έχουμε για την εμφάνιση του.
Αυτή η εικόνα αρχίζει να διαμορφώνεται κατά την παιδική μας ηλικία και συνεχίζεται καθ’όλη την διάρκεια της ζωής μας με τις επιρροές της οικογένειας μας, των φίλων μας, των κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της θερμοκρασίας, του βάρους μας και των κλινικών παθήσεων που αντιμετωπίζουμε (πχ εγκαύματα στο σώμα). Αυτά τα στοιχεία συντελούν και συμβάλλουν όλα μαζί στην αποφυγή ή στην πρόκληση του φαινομένου (για παράδειγμα τα ανορεκτικά πρότυπα που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συντελούν στην αύξηση του προβλήματος πόσο περισσότερο εάν υπάρχουν επιπλέον αρνητικές επιρροές από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του ατόμου).
Για τους παραπάνω λοιπόν λόγους η αντιμετώπιση του φαινόμενο της δυσαρέσκειας με την εικόνα σώματος είναι πολύπλευρη και χρειάζεται η συνεργασία των ειδικών. Αρχικά ο ψυχολόγος και ο ψυχίατρος θα βοηθήσουν στην επίλυση ψυχολογικών διαταραχών του χαρακτήρα που ακολουθούν το πρόβλημα, ανάλογα με την ένταση και την σοβαρότητα του ψυχολογικού προβλήματος, ο κλινικός διαιτολόγος θα εφαρμόσει μια ισορροπημένη διατροφική προσέγγιση μέσα στα πλαίσια της κλινικής εικόνας και της ψυχολογίας της διατροφικής συμπεριφοράς του ατόμου ώστε να βελτιώσει την σωματική υγεία, την διατροφική συμπεριφορά και να συμβάλλει στην ευεξία του ατόμου. Τέλος πολύ σημαντική είναι η συνεισφορά του κράτους και της κοινωνίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με την αποφυγή προβολής ανορεκτικών μοντέλων που συντελούν στην πρόκληση διατροφικών διαταραχών ειδικότερα κατά την εφηβική ηλικία.
4. Μπορούμε να μιλήσουμε για στάδια του προβλήματος; Ποια είναι αυτά;
Δεν έχουν διεξαχθεί έρευνες μέχρι τώρα που να αναφέρονται σε ‘συγκεκριμένα στάδια’ του προβλήματος αλλά υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που αναγνωρίζονται σε ανθρώπους με δυσαρέσκεια με την εικόνα σώματος.
Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την διαταραχή της εικόνας σώματος και που μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές διατροφής; Στοιχεία της συμπεριφοράς όπως:
1.Η υπερβολική ανησυχία για το βάρος
2.Η εμμονή για αδυνάτισμα
3.Ο υπερβολικός φόβος για αύξηση του βάρους
4.Η δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος και
5.Οι φόβοι που σχετίζονται με την φυσική ωρίμανση του σώματος
έχουν παρατηρηθεί και σε πληθυσμούς που παρουσίαζαν διαταραχές διατροφής όπως νευρική ανορεξία, νευρική βουλιμία και ακόρεστη κατανάλωση τροφής- υπερφαγία/λαιμαργία.
5. Υπάρχουν κάποια βασικά βήματα αντιμετώπισης που μπορούμε να προτείνουμε στις γυναίκες (εννοώ σε απλές περιπτώσεις και όχι άτομα με σοβαρή διαταραχή όπως η νευρική ανορεξία) που έχουν εντοπίσει το πρόβλημα;
Καθότι το πρόβλημα με την δυσαρέσκεια με την εικόνα σώματος είναι πολυπαραγοντικό, βασικά βήματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε ενέργειές που θα έχουν ως στόχο την βελτίωση της ψυχικής και σωματικής υγείας. Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να αποδεχτούμε και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και το σώμα μας. Στην προσπάθεια μας αυτή είναι πολύ σημαντική η συμβολή των ειδικών όπως ιατρών από διάφορες ειδικότητες που θα ενισχύσουν την σωματική και ψυχική μας υγεία. Όσον αφορά ειδικότερα θέματα με την εικόνα σώματος και τις διαταραχές διατροφής σημαντική είναι η βοήθεια των:
Ψυχολόγων που θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε τις διάφορές πτυχές τις προσωπικότητας μας και να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία και Κλινικών διαιτολόγων ειδικών σε θέματα διατροφικών διαταραχών οι οποίοι με τις κατάλληλες γνώσεις τους θα μας βοηθήσουν να εντάξουμε την ισορροπημένη διατροφή και την φυσική δραστηριότητα στην ζωή μας, ώστε να πετύχουμε τον στόχο μας, λαμβάνοντας υπόψη την κλινική μας εικόνα και την ψυχολογία της διατροφικής μας συμπεριφοράς.
Μαρία Κουφάκη, MSc
Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος